Patron

Władysław Orkan urodził się 27 listopada 1875 r. w Porębie Wielkiej w powiecie limanowskim, był jednym z trojga dzieci Katarzyny i Macieja Smaciarz. Rodzice gospodarowali na kilku morgach skalistego, niezbyt urodzajnego gruntu. Orkan miał starszego brata Stanisława oraz młodszą siostrę Mariannę. Ojciec zginął w lesie powalony przez drzewo w 1896 roku. Literacki obraz jego śmierci znalazł się w utworze artysty pt. „Drzewiej”. Matka Orkana była świetną gawędziarką, miała bardzo duży wpływ na kształt utworów syna. Dzięki nadludzkim wysiłkom tej prostej góralki o wielkim, kochającym sercu mógł się z wiejskiego pastucha rozwinąć w jednego z wybitnych pisarzy polskich. Od roku 1884 Orkan uczęszczał do dwuletniej szkoły ludowej w Porębie Wielkiej, przez następne dwa lata uczył się u Cystersów w Szczyrzycu, od 1888 do 1895 roku przebywał w Gimnazjum św. Jacka w Krakowie. Koledzy z miasta nieraz naśmiewali się z jego gwary oraz wiejskiego pochodzenia, więc, z natury nieśmiały, stał się z czasem małomówny i zamknięty w sobie. W szkole nie osiągał zbyt wysokich wyników w nauce, często też cierpiał biedę. Zdobywszy solidne wykształcenie, ciągle pogłębiane rozległą lekturą, Orkan postanowił całkowicie poświęcić się pracy pisarskiej. Wrócił do ubogiej Poręby, na zawsze związał swe życie z losem podhalańskiej ziemi, pozostając do końca wierny ludowi góralskiemu, który go wydał. W 1898 roku zmienił wraz z matką nazwisko ze Smaciarz na Smreczyński.

Krótkie kalendarium twórczości artysty:
1896 – otrzymał pierwszą nagrodę w konkursie literackim za utwór: „Cmentarna noc”
1897 – wydał „Nowele”
1900 – „Komornicy” oraz „Nad urwiskiem”
1898-1902 – pisanie utworu „W Roztokach”
1903 – powstaje zbiór wierszy „Z tej smutnej ziemi”

Prawie wszystkie te utwory ukazują ponury obraz wsi nękanej nędzą i jej społeczno – moralnymi skutkami. W twórczości Orkana dochodzą także do głosu zainteresowania tradycją historyczną m.in. w dramacie: „Ofiara”(1905) oraz epopei: „Kostka Napierski” (1925). Artysta podróżował po wielu krajach Europy: Austrii, Niemczech, Włoszech, Szwajcarii. Właśnie w Szwajcarii powstały dwa dramaty: „Ofiara” oraz „Wina i kara”. Zimę 1907/08 Orkan spędził w Poroninie razem z przyszłą żoną – Marią Zwierzyńską, gdzie napisał „Wesele Prometeusza”. W lutym 1909 roku wziął ślub z Marią, w tym samym roku urodziła im się córeczka Zosia, niestety w 1912 roku Maria umarła na gruźlicę. W tym samym czasie ukazała się:

„Drzewiej” – poetycka opowieść o prastarej puszczy gorczańskiej. W maju 1910 roku Orkan przyczynił się do założenia Towarzystwa Pisarzy Polskich oraz do wydania pierwszego numeru: „Gazety Podhalańskiej”. W 1913 roku poznał Bronisławę Folejewską – swoją drugą żonę. W czasie I wojny światowej został powołany do wojska, natomiast w latach 1918 – 1930 podejmował liczne zamierzenia literackie, ale na ogół nie zdołał ich zrealizować do końca.

Najcenniejszą częścią twórczości artysty z ostatniego okresu są „Listy ze wsi”, które już za życia autora potraktowano jako wydarzenie literackie i ideologiczne. Dał w nich psychologiczną charakterystykę współczesnego chłopa, zanalizował jego historyczną i aktualną sytuację społeczną, uwydatnił jego wartości obywatelskie i kulturotwórcze na tle dominującej kultury miasta. Listy te są na pograniczu publicystyki, gawędy i zbeletryzowanego reportażu, cechuje je precyzja obserwacji, dowcip i żarliwość. Jesienią 1920 roku Juliusz Osterwa wystawia na deskach warszawskiej Reduty „Skapany świat” pod pierwotnym tytułem „Pomsta”.

8 marca 1922 roku Orkan został przyjęty do Związku Zawodowego Literatów Polskich. W tym okresie nasilają się też jego problemy zdrowotne: cierpiał na arytmię, duszności, bóle w klatce piersiowej. 3. kwietnia 1930 roku artysta otrzymał Nagrodę Literacką Miasta Stołecznego Warszawy. Miał jechać po jej odbiór w maju, jednak przebywając u znajomych w Krakowie umarł nagle na wylew krwi do mózgu 14. maja 1930 roku. Pogrzeb odbył się 16. maja na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie. Kilka tygodni po ojcu umarła jego córka Zosia, która chorowała na ziarnicę złośliwą. Ostatecznie zwłoki Orkana spoczęły na cmentarzu w Zakopanem w 1931 roku.

W hołdzie poecie:

• w Nowym Targu, dzięki zaangażowaniu Podhalan z USA stanął jego pomnik (18 VII 1934r.),
• utworzono w Gorcach Rezerwat im. Orkana,

oraz nazwano jego imieniem:

• schronisko na Turbaczu,
• muzeum w Rabce, które zostało oficjalnie otwarte w 1936 roku,
• szkoły i ulice.

W zachowanym domu rodzinnym Orkana w Porębie Wielkiej w 1975 roku zorganizowano muzeum zwane Orkanówką.